Foto: Tom Arild Hamre
– Rap har for lengst blitt den st?rste musikksjangeren globalt. I USA er ein stor del av str?mmingane rap-musikk, og det same gjeld i Noreg, Sverige og Danmark, seier Kjell Andreas Oddekalv.
P? str?mmetenesta Spotify si liste over mest spelte l?tar i Noreg, m? du i dag heilt ned til sjuandeplass for ? finne ein l?t utan rap p?. Artistar som Karpe, Undergrunn og Ballinciaga g?r igjen.
Oddekalv er sj?lv rappar i gruppa Sinsenfist. Han er i tillegg forskar, og i desse dagar disputerer han med ein doktorgrad om rap-sjangeren. D? han tok mastergrad for nokre ?r sidan, var feltet framleis underutforska. Dette har endra seg.
– Akademia var p? etterskot lenge. Men n?r rap no har blitt den store mainstream-sjangeren, er det ikkje s? rart at akademia f?lgjer etter.
– Alle kan finne noko dei liker
I mastergraden analyserte Oddekalv rytmen i rap-vokal hos tre norske artistar: Elling Borgersrud i Gatas Parlament, Runar Gudnason i Side Brok og Lars Vaular.
I doktorgraden gjekk han breiare ut: Her har han skrive om kva teknikkar rap-artistar brukar. Korleis er forholdet mellom tekst og musikk? Kva er det som skjer i rytmen dei stadane ein berre tenkjer: ?Kva gjorde dei der??
– Heilt fr? hiphop-ens f?dsel har det handla om ? blande sjangeruttrykk. S? lenge det er feitt, kan ein ta det med. Nokon rapparar hentar ting fr? reggae, andre fr? funk eller fr? elektronisk dansemusikk (EDM). Alle kan finne noko dei liker. Dette er nok éi ?rsak til populariteten.
Medan hip-hop er ein kultur, er rap er ein vokalteknikk som kjem fr? og er forma av denne kulturen, legg Oddekalv til.
? h?yre til
Han trur ogs? at mange liker rap fordi det kan gje ei kjensle av at ein h?yrer til. Den norske gruppa Karpe rappar til d?mes om ? vere del av ein minoritet, som i l?ten Paf.no:
– I ei globalisert verd er rap ein veldig globalisert musikkform. Alle kan finne noko av seg sj?lve i han. Sjangeren er s? brei at han er tilgjengeleg for alle, meiner Oddekalv.
Den leikande rap-en
Ogs? i det musikk-tekniske kan vi finne moglege forklaringar p? rap-ens popularitet. Oddekalv skildrar rap-en som leikande: Han leikar med ting som vi menneske liker.
– Rap-musikk er ei blanding av det vi ventar og det vi ikkje ventar. Det diggar hjernane v?re. Du har ein viss struktur, samtidig som det ikkje blir kjedeleg. All musikk kan gjere dette, men rap-en har mange verkt?y for ? kunne leike p? denne m?ten.
Her handlar det spesielt om m?tet mellom tekst og musikk, p?peikar han.
– Dette m?tet blir viktigare i rap-en enn i mange andre sjangrar som er meir reint musikalsk strukturerte.
Eit eksempel er Lars Vaular sin l?t ?Helt om natten, helt om dagen?, if?lgje Oddekalv.
– Dei f?rste fire taktene er heilt symmetrisk organiserte, slik at tekstlinjer og takt f?lgjer kvarandre tett. Tekstlinja startar p? f?rste slaget, rimet er p? det fjerde. Men i dei neste fire taktene landar rima p? uventa plassar. Du f?r ein lyrisk struktur som ikkje er den same som den musikalske strukturen.
– Lyttarar er forskjellige
Dermed blir det eit brot, ei dobbelheit, i musikken, forklarer han.
– Det synest eg er veldig t?ft.
Ein vanleg teknikk rapparar bruker for ? skape eit forventningsbrot, er ? la rimet lande p? det f?rste slaget i staden for det fjerde. Denne teknikken har Oddekalv d?ypt ?einriming?.
I forskinga hans er det likevel eit poeng at alle lyttarar og lytteopplevingar er ulike. Vi menneske opplever ikkje n?yaktig det same n?r vi h?yrer eit musikkstykke.
– At forventningar, forventningsbrot og musikalske tvetydigheiter er viktige for korleis vi orienterer oss i musikken, er det brei st?tte for i musikkpsykologien. Men kva som er venta og kva som er tvetydig vil kunne variere fr? lyttar til lyttar. Nokon vil heilt sikkert kunne irritere seg over dei forventningsbrota som eg liker.
Den magiske mikrorytmen
I forskinga si har Oddekalv lytta mykje til musikk. Han har i tillegg intervjua rapparar, og han har analysert timingen i rap-musikk heilt ned p? mikroniv?.
– Det kan skje mykje magisk i mikrorytmen. Kvar er stavinga plassert i forhold til tromme-beaten, for eksempel. Slike analysar har eg gjort mange av.
I doktorgraden har han utvikla eit analytisk rammeverk for rap-musikk, der ein kan sj? p? b?de makro- og mikroniv?et i musikken.
– Kor bevisste er rapparar p? dei teknikkane du skriv om?
– Dette har eg berre litt intervjudata p?, men eg har f?tt mykje anekdotisk kunnskap ved ? snakke med folk. Eg trur at det er veldig varierande. Nokon er sv?rt bevisste p? heilt spesifikke detaljar i flowen sin. Men det mest vanlege er nok at ein har l?rt seg ting gjennom ? lytte til, og lage, rap, og at ein derfor gjer ting utan ? vere bevisst p? kva det er p? detaljniv?.
? forst? popul?re fenomen
Sj?lv har ikkje Oddekalv blitt s?rleg meir analytisk n?r han skriv rap-l?tar enn han var f?r.
Men eg forst?r ting betre – for eksempel kvifor ein l?t h?yrest bra ut.
– Kvifor er det viktig ? forske p? dette?
– For musikkelskarar og bransjefolk kan dette vere sv?rt nyttig kunnskap. Men f?rst og fremst tenkjer eg at n?r det finst noko i verda som folk bryr seg om, har det ein verdi ? forst? meir av det. Ein kan sj? musikkanalyse som ein slags grunnforsking som gjer at vi forst?r eit fenomen betre.
Foto: UiO
I eit grenseland
Oddekalv vil ikkje peike ut nokon eigne favorittartistar. Men han kjem gjerne med musikktips: Eit av dei er den amerikanske rapparen Chika og EP-en ?Songs About You?, som han brukar mykje plass p? i analysen sin.
– Chika leikar med grenseoppgangen mellom song og tale og viser det grenselandet rap-en er i. Ho er eit erkeeksempel p? god ?flow? med korleis linjer og takt g?r i hop, og korleis trykktunge stavingar landar p? trykklette plassar i takta.
Eit anna eksempel er Bergens-rapparen Linni.
– Han er ein ekstremt produktiv artist med ei enorm breidde i stil og uttrykk. ?i plate g?r éin veg, ei anna ein annan veg. Han kan vere maskingev?r-presis n?r han vil, og han kan symje og leike med timing n?r han vil det. Linni er ein g?y case for folk som har lyst til ? fordjupe seg i at rap kan vere mykje forskjellig.