Attenborough s?g framfor seg eit sekund. S? snudde han seg litt skr?tt mot intervjuaren, utanfor kameravinkelen og s?g lurt p? han.
Svaret kom: ?? f? barn.?
– Ja. Den BIOLOGISKE meininga med livet er ? f? barn, ? produsere avkom, istemmer Dag Olav Hessen, 44 ?r gammal professor i biologi.
– Utanom det?
– S? finst det inga ytre meining med liv – i den forstand. Det viktige er ? skilje mellom meininga med livet og meininga i livet.
– Den siste m? vi skape sj?lve?
– Det m? vi.
– Mange finn faktisk at liva deira er tomme for meining. Kan vi muntre dei opp?
– Peter Wessel Zapffe hadde trolig rett i at mykje av det vi s?ker, er forankringspunkt, i fr?ver av djupare meining. Difor vil mange av oss s?ke meir eller mindre hektiske distraksjonsmiddel. Alt fr? fallskjerm og fjellklatring til fjernsynstitting. For min del er det familie, forsking og fjell. Det gir meg samstundes livsglede. Det n?raste eg kjem, er den utilitaristiske livsmeining, den som har slagordet ?st?rst mogleg lykke for flest mogleg?. Og dei fleste vil seie at ekte glede f?r du ved ? gjere noko for andre enn deg sj?lv.
Meininga med media
– Hessens eigen utilitarisme finn sin naturlege stopp ved Hotell C?sar. Firebarnsfaren jobbar hardt med ? forby ungane sine ? sj? TV 2-serien. Med avkommet plassert jamt i aldersgruppene mellom 4 og 18, tyder mykje p? at det kan bli ein langvarig kamp. Men m?let er gitt: Dei b?r heller lese pappas ungdomsbok om Darwin om att.
– Dei mest sette og lesne mediene bidrar ofte regelrett til ? fordumme folk. Eit m?l for meg er iallfall ? freiste ? oppn? det motsette, seier Hessen.
Den eine l?ysinga hans er avisspaltene. Den andre er b?ker.
Foto: St?le Skogstad ?
Eigentleg skulle ein annan forskar overtatt som spaltist i Aftenposten for eit par ?r sidan. Men det synte seg at det naturlege utvalet av skriveglade menneske i det realfaglege universitetsmilj?et er heller lite. Difor er Hessen blitt verande i avisa.
– Det var no gale at ingen fr? naturfagleg side skreiv noko! Dette har ogs? med livsmeininga ? gjere: Engasjementet mitt skuldast at det ? vere deltakar i livet er meir tilfredsstillande enn ? vere tilskodar.
End? s? ubehageleg det er ? delta. Hessen er plaga med det same som andre ekspertar:
– Som regel er det utriveleg for meg ? sj? mine eigne ting p? trykk. Eg eksponerer ei meining til alle. Dilemmaet er ? vere i randa av det eg kan mest om.
Meininga med popul?rvitskapen
Vantrivnaden er ikkje verre enn at han stadig allierer seg med andre flogvit, fr? andre render.
– Skepsisen til utviklingsl?ra har truleg mykje ? gjere med kva folk gjerne vil tru. Darwin har aldri f?tt ein sentral plass i skolesystemet. (Foto: St?le Skogstad ?)
Saman med sosialantropologen Thomas Hylland Eriksen skreiv han ?Egoisme?, 366 sider om det ? vere seg sj?lv n?rast – men ogs? verdien av ? 澳门葡京手机版app下载e – i genetikken, ?kosystema og kulturen. Filosofen Inga Bostad var Hessens medredakt?r i antologien om Zapffe: ?Et liv p? mange vis?. P? eiga hand har han skrive om Darwin, i b?kene ?Det tapte paradis: en oppdagelsesreise i Darwins kj?lvann?, og alts? i ungdomsboka ?Darwins verden?.
Lista over titlar og medforfattarar ber preg av det som er tidas trend p? den popul?rvitskaplege bokdisken, som den er det p? matbordet, i musikken, i arkitekturen og i senga: fusjon. For ? tette dei hola som er att, burde Hessen no alliere seg med dei – for hans del – enno ubrukte stjernene i sjangeren: psykiater Finn Sk?rderud, idéhistorikar Trond Berg Eriksen, folkeh?gskolel?rar Jostein Gaarder og naivistforfattar Erlend Loe.
– Det blir Linné. Den neste boka blir om han. Carl von Linné m? interessere mange. Ein av 1700-talets store vitskapsmenn, som med dei botaniske avhandlingane sine la grunnlaget for mykje av kunnskapen om biologisk mangfald og ?kologi.
Meiningane om Darwin
Det er slike folk som tiltrekkjer Hessen: Dei komplette vitskapsmennene, dei som klargjer og systematiserer tilverets store samanhengar i detalj. Slik Darwin gjorde.
Dusteforbundets Darwin P. Erlandsen er framleis meir kjent enn Charles. Konnotasjonane til Darwin er om lag som dei vi har til Freud og Marx: ?Flinke folk, men vi er ferdig med dei.?
– Forunderleg nok, seier Hessen.
– Skepsisen til utviklingsl?ra har truleg mykje ? gjere med kva folk gjerne vil tru. Darwin har aldri f?tt ein sentral plass i skolesystemet. Vi ser stadig ?nsket om ? plassere darwinismen som ein av mange hypotesar om livets utvikling, ikkje som sj?lve grunnlaget. Grunnen til det er kanskje at han fjernar den metafysiske meiningsplattforma for mange. Eit av hovudpunkta hans er jo at det ikkje ligg noko m?l og noka meining bak tilveret. Det er ein bitter pille, det.
– Ingen opptur for verken kristne, muslimar eller hinduar ? lese Darwin?
– Ikke om dei har ein kreasjonistisk dagsorden. ? bekjempe kreasjonisme er ikkje det same som ? ville torpedere allmenn tru. Vitskapen kan ikkje motbevise metafysisk eksistens. Det var vel heller ikkje meininga. Tru f?r bli ei personleg sak. Overtru b?r bekjempast.
Meininga for DNA-et
– Dersom vi p? nytt set lupa p? livet: Kvifor i all verda finst det? Kvifor veks og formerer ting seg – dei kunne jo ha latt vere?
– Nei, ikkje n?r livet f?rst eksisterer. Livsgnisten manifesterer seg med ufatteleg kraft. Han virkar tilsynelatande mot termodynamikken. Liv og struktur dannar seg av grunnstoff og uorden. Det fascinerande med arvestoffet er at det skaper liv s? ? seie av stein. Det m? finnast energikjelder for ? f? denne veksten, som sollys eller organisk materiale. Men eit av dei verkeleg store sp?rsm?la er framleis dette: Korleis kan ein slik substans – arvestoff – oppst?? For straks han finst, skaper han seg sj?lv. ? finne ut av dette, er grunnforsking p? h?gaste niv?. Enkelte har ogs? sett DNA-et som DET EIGENTLEGE, mens organismen er arvestoffet sin reiskap for eiga vidaref?ring. Med andre ord: H?na er blitt eggets m?te ? produsere eit nytt egg p?!
– Som regel er det utriveleg for meg ? sj? mine eigne ting p? trykk. (Foto: St?le Skogstad ?)
Dag Olav Hessens liv som forskar g?r i litt andre retninger. Basalforskinga hans dreier seg om vatn. Ein er ikkje vaksen opp p? Lillehammer, som son av byveterin?ren, for ingenting: Der fell Mj?sa ein i auget kvar dag. Og i det vatnet er det mykje rart.
Hessen studerer omsetnaden av karbon, nitrogen og fosfor, s? vel i naturen som i modell?kosystem p? laboratoriet, s?kalla kjemostatar. Korleis ozonhola og UV-str?linga p?verkar liv, er eit anna hovudfelt.
– Her ser vi p? forsvarsmekanismar, genetiske skadar og UV-str?ling i eit evolusjon?rt perspektiv. I det tverrfaglege 澳门葡京手机版app下载et vi har, studerr vi spesielt effektar p? arktiske ?kosystem.
Hessen skj?na tidleg at ei naturfagleg retning var tingen.
– Eg l?g lenge og bikka mellom det trygge, som var medisin, og det meir usikre, som var biologi. Medisin er trygt og godt, fikk eg h?yre, du er automatisk sikra arbeid og god l?n. Men sidan eg alltid har hatt ei intens naturglede, f?lgde eg hjartet og valde biologi. Det har eg aldri angra p?. Som forskar er eg i sm?rauget. Det spanande med forsking er at ein gjer oppdagingar som ein ikkje kan sj? rekkevidda av.
Meininga med vitskapen
– Vitskapens ende er blitt sp?dd lenge. Alle store oppdagingar er anten gjort eller i ferd med ? bli det – iallfall innan julaftan i ?r?
– Det er nok omvendt. Utviklinga dei siste hundre ?ra har vore eksponentiell. Vi er berre i starten av genteknologi- og IT-utviklinga, og kombinasjonen av dei to. Problemet for dei fleste sp?menn er at dei til alle tider har tatt fullstendig feil om framtida. Det er like vanskeleg ? sp? kva som skjer dei neste hundre ?ra som det var for dei som ville sp? om det 20. ?rhundret i 1900. Morfaren min d?ydde for nokre ?r sidan, n?r 100 ?r gammal. Dei endringane som skjedde i hans levetid, var st?rre enn i dei f?reg?ande tusen. Kvifor skulle denne ekstreme endringstakta br?tt avta no? Det spanande er at grunnforskarane allereie sit p? mykje av det som vil prege dette ?rhundret. Vi veit kva mykje er, vi veit kva det kan bli, men ikkje kva det kan nyttast til. Sj? p? restriksjonsenzyma som no blir brukte til ? kutte DNA-strengane. Desse enzyma var resultat av ei tilfeldig oppdaging, mange ?r f?r dagens DNA-teknologi. Det er av slike ?rsaker grunnforsking ikkje kan – eller b?r – ha noko m?l utover seg sj?lv.
Meininga med pengar
– Lett ? seie n?r ein f?r pengar til ? drive med det?
– Som forskar er eg i sm?rauget. Det spanande med forsking er at ein gjer oppdagingar som ein ikkje kan sj? rekkevidda av. (Foto: St?le Skogstad ?)
– Personleg har eg vore heldig og f?tt ein god del midlar fr? Forskingsr?det. Eg har hatt bra tilgang til generelle driftsmidlar. Men alt er relativt. Det er fleire typar instrument eg kunne ha tenkt meg, og pengar til ? l?ne fleire stipendiatar og teknikarar. Eit av dei store ?nska her hos oss er eit nytt flow-cytometer. Det er eit instrument vi brukar til celleteljing, til ? kvantifisere arvemateriale og arvestoff. Apparatet vi har, overtok vi fr? s?ppelkassa til medisinarane. Det var gener?st av dei ? selje det til oss for 50000 kroner, n?r eit nytt kostar millionen. Men s? var det ? st? som ein annan bruktbilhandlar og flytte delar fr? det end? eldre cytometeret over p? det nye, for ? f? det til ? fungere. Elementanalysatoren v?r er fr? 70-talet. Det generelle utstyrsniv?et er ei bremse for kva vi kan oppn? og ikkje emne for festtalar.
– Ikkje rekrutteringa heller?
– Biologi er det ?mjuke? realfaget. Sj?lv om s?knadsnedgangen er markert, er det ikkje s? ille som for realfaga jamt over. Nedgangen tok til for fire-fem ?r sidan. Dels ved at ungdomskulla blei mindre, dels grunna realfagsvegringa og for f? og d?rlige l?rarkrefter. Biologi er, som realfag generelt, lite synlege i mediene – og i det heile teke.
Meiningane politikarane treng
Sj?lv har Hessen brukt tid p? ? gjere faget synleg for politikarane. I sommar var han igjen p? politisk cruise med stortingspolitikarar og departementsfolk p? Svalbard. ?Studietur Nord? er ein m?teplass for folkevalde, embetsmenn og forskarar.
– Emnet mitt var endringar i dei arktiske ?kosystema.
– Oppn?r du samstundes politiske endringar, i m?tet med maktmenneska?
– Dei er veldig interesserte. Dei skj?nar at det er viktig med desse klimaendringane i Arktis. Det var ikkje nytt for oss d? mediene melde at det no har vore open sj? p? nordpolpunktet. Trenden er at isen smeltar ned. S? er sp?rsm?let kva vi skal gjere med det. Fordelen med ? m?te politikarane direkte, er at kunnskapen v?r ikkje p? f?rehand er filtrert i eit byr?kratisk system. S? svaret p? sp?rsm?let ditt er ja. Slike m?te er sm? steg i rett lei.
Meininga med Hessa
Hessen h?yrest tysk ut, men namnet kjem fr? Hessa, ei ?y utanfor ?lesund. Sunnm?rs?ya var odelsguten Dag Olavs barndomsrike i feriane. Garden hadde vore i familiens eige i mange generasjoner. I hans eigen blei det for mykje vedlikehald. Nyleg blei v?ningshuset seld ut av familien, sj?lv om nausttomter og utmark framleis er i familiens eige.
– Det var ein forferdeleg prosess ? selje, mykje tyngre enn eg trudde i starten. Som biolog har eg tenkt p? kvifor vi reagerer slik n?r vi kvittar oss med stader og ting, kvifor denne sorgreaksjonen? Nostalgi og empati er interessante kjensler i dette sinnslandskapet. Kva er dei? Kva utl?yser dei? S?rleg nostalgien. Kanskje vil somme seie at det ikkje er ei eiga kjensle. Men ho har iallfall f?tt sitt eige namn. Og garden er det slutt med, for v?r del.
– Du kunne ha blitt sunnm?ring, om du ville?
– Eg hadde ei romantisk f?restelling om ? bu der og drive garden, for ein periode. Men eg er for glad i ? g? p? ski.
Meininga p? Norefjell
Altfor glad. Det fjellvande styremedlemmet i Turistforeininga heldt p? ? setje livet til i 1994, d? han og kona – kjemikaren Hanne Line Daae – skulle g? ein liten januartur p? Norefjell. P? kontorveggen heng eit sundrive fjellkart bak glass og ramme. Det einaste synlege minnet fr? turen.
Heldigvis.
Turen fr? fjellheisen p? Norefjell til H?gevarde er ein rusletur, ein distanse p? vel ei mil i greit terreng. Men ikkje den dagen ekteparet la i veg.
– Det var eit Norefjell vi aldri hadde dr?ymt om. Eg har arbeidd som fjellf?rar, bref?rar, eg har vore ute i all slags ruskever. Dette veret var ikkje meldt. Det kom som ut av ein sekk d? vi var nokre kilometer av garde. Br?tt var det orkan, med over 50 sekundmeter vind. Vi visste kvar vi skulle g?, men det var umogleg ? g? mot vindpresset. Vi blei feidde av garde og kunne heller ikkje kome oss attende. Lukka var at vi hadde med ein spade. Vi greidde ? grave oss ned i ein skavl. Der l?g vi til neste dag, som m?tte oss med nesten like hardt ver. Vi pr?vde ? man?vrere med kompasset, men det bles ut av hendene p? meg. Eg visste ikkje d? kor gale det var med fingrane mine. Vi gjekk i mange timar, i eit terreng vi visste var rasfarleg. Til slutt fann vi ei hytte og fekk sl?tt oss inn i henne. D? hadde vi begge tatt farvel, vi trudde det var slutten. Uveret varte i to d?gn. I etterkant var eg n?r p? ? amputere ?tte fingrar. Dei blei heilt svarte, f?ltest som
pinnar, naglane fall av. Du ser jo at det er g?tt bra. Men sanninga er at det ikkje fanst behandling. Det er – her i vinterlandet Noreg – utruleg lite kunnskap om forfrysingar. Eg vurderte blodigler for ? f? i gang blodoml?pet. Eg berga fingrane fordi eg ikkje fekk infeksjonar. I f?rste omgang var vi s? glade for at vi kom fr? det med livet at eg berre sa til meg sj?lv: ?Eg skal vel overleve med to-tre fingrar.? Men i ettertid skj?nar eg at det ville ha blitt eit anna liv.
Hessens sinnsbalanse m? vere av det robuste slaget. Han insisterer p? at han verken fysisk eller psykisk har mein etter skaden. Vel blir han litt kaldare p? hendene enn andre ein vinterdag. Men han har aldri hatt mareritt om turen. Kanskje det er fordi han s?v s? lite.
Meininga i liv og d?d
– Problemet er at det er s? mykje som er interessant. Ofte kokar hovudet av idear om natta. Difor har eg alltid skriveblokka liggande. ? ha breie interesser er b?de ei g?ve og ei forbanning. Men kona byrjar ? bli vant til det. Moralen min er ? la vere ? f?lgje alle dei lause tr?dane eg spinn. Eg ser at eg ein peiode har ridd for mange hestar. Eg skulle gjerne hatt to-tre parallelle liv.
(Foto: St?le Skogstad ?)
– Kva ville du ha brukt dei til?
– Trulig meir forsking, men p? andre felt. Kombinasjonen genetikk og nevrobiologi er fascinerande.
– Og viss ikkje?
– Fjellet. Kanskje som oppsynsmann. Det kunne vere den gylne kombinasjonen av naturliv og tankearbeid.
For visst er det r?d ? sj? for seg ein mykje eldre Dag O. Hessen der oppe – som ein arvtakar til Heitk?tter-br?rne eller kanskje som Dagblad-fotografen Johan Brun – med andletshud som l?r og eit blikk mot det evige. Og eg fabulerer for han, om at han kanskje til slutt kunne ende som ?tzi, veidemannen som sovna under ei dyne av sn? i Alpane for 4000 ?r sidan og aldri vakna meir. Hessen nikkar.
– Det er ein fin slutt.