Kreftpasientar er ikkje som dei eingong var. Etter kvart som kreftbehandlinga har g?tt framover dei siste ti?ra, lever folk stadig lenger med kreft dei ikkje kan bli friske av. Og sj?lv pasientar som blir friske av kreften, er ofte plaga med seinverknader av behandlinga i lang tid etterp?. Det f?r nokre til ? hevde at kreft ikkje lenger f?rst og fremst er ein akutt sjukdom, men ein kronisk.
"Legen brukar ofte tilsl?rande vendingar n?r dei snakkar med pasienten. Der er mange spr?klege misforst?ingar ute og g?r."
Og det lyt f? konsekvensar for korleis vi legg opp behandlingsl?pet for kreftpasientar, meiner Stein Kaasa, leiar ved Kreftklinikken p? Oslo universitetssykehus.
Ivareta heile mennesket
For ei tid sidan vart han oppringd av redakt?ren i det medisinske tidsskriftet Lancet Oncology og spurd om han kunne p?ta seg ? leie ein internasjonal kommisjon som skulle kome med forslag til korleis ein kan ivareta pasientane sin livskvalitet og lindre plagene deira, p? same tid som ein pr?ver ? bli kvitt kreftsvulsten. Slik ?pasientsentrert? kreftbehandling har vore eit m?l for Kaasa gjennom heile karrieren som kreftlege.
Arbeidet resulterte i ein artikkel som kom ut i oktober 2018. Der er det eit hovudpoeng at st?ttande og lindrande behandling m? inn som ein integrert del av kreftomsorga heilt fr? diagnosetidspunktet, i staden for ? vere noko behandlingsapparatet tyr til mot slutten av pasientens liv, n?r det er klart at alt h?p om ? bli frisk er ute.
– Slik som medisinen og kreftomsorga har utvikla seg, s? blir legane superspesialiserte p? ? behandle kreftsvulsten, seier Kaasa.
"Palliativ behandling f?r mange til ? tenkje p? d?den, og d? kan det kjennast trugande ? f? eit tilbod om dette."
– Ved kreftavdelinga hos oss, som er ei av dei st?rste i verda, har eg til d?mes ti overlegar som berre jobbar med mage- og tarmkreft. S? p? eit sjukehus som v?rt er det forventa av deg som lege at du kan alle dei fysiologiske detaljane ned p? mikroniv?. Men d? f?r du ogs? mindre tid til ? tileigne deg ny kunnskap om korleis ein best kan ivareta mennesket med sjukdommen. Difor m? du sp?rje kollegaer som er spesialistar i palliativ medisin, om ? hjelpe deg.
To medisinske kulturar
Palliativ eller lindrande medisin er behandling og omsorg for pasientar som lever med ein livstrugande sjukdom. M?let er best mogleg fysisk og psykisk livskvalitet gjennom heile sjukdomsforl?pet – kort eller langt.
Palliativ behandling er ein eigen spesialitet. Den har opphav i ein annan kultur enn kreftbehandling retta mot sj?lve kreften. Slike kulturskilnader kan vere ein av fleire barrierar som hindrar kreftbehandlarar og lindrande behandlarar i ? 澳门葡京手机版app下载e godt om pasientsentrert behandling. I starten var det gjerne ideelle organisasjonar utanfor sjukehusa som tok ansvar for palliativ behandling. Vi er mange som har trudd at palliativ behandling berre er for menneske som snart skal d?y.
For palliativ behandling inneber mellom anna at ein ser p? d?den som ein del av livet: F?r eller seinare kjem pasienten til ? d?y. Ein tek omsyn til det ved ? ta pasienten med p? r?d om korleis han eller ho ?nskjer ? bli behandla mot slutten av livet.
Studiar viser at pasientar flest set pris p? at behandlaren er ?rleg om d?den som eit mogleg utfall, og at pasientar som tidleg f?r vere med p? ? bestemme kva som skal skje med dei mot slutten av livet, ogs? opplever mindre depresjon og psykisk stress under sjukdomsforl?pet.
Snakkar ikkje om d?den
Kreftlegar, derimot, er ikkje glade i ? snakke om d?den. Sj?lv om legen kanskje veit med seg sj?lv at pasienten ikkje kjem til ? bli frisk av sjukdommen, s? vil dei ikkje ta fr? pasienten framtidsvona. Resultatet kan vere at pasienten ikkje forst?r kor sjuk han eller ho faktisk er.
– Legen brukar ofte tilsl?rande vendingar n?r dei snakkar med pasienten. Der er mange spr?klege misforst?ingar ute og g?r. Til d?mes trur mange pasientar at dei kan bli friske av ? f? str?lebehandling, medan det verkelege m?let med behandlinga er ? lindre plager, seier Jon H?vard Loge.
"Dei to tinga, behandling av sjukdommen og behandling av pasienten, m? skje samstundes heile vegen."
Loge er spesialist i psykiatri og professor ved Avdeling for medisinsk ?tferdsvitskap ved UiO, og dessutan leiar for Regional kompetanseteneste for lindrande behandling i Helse S?r-?st. Saman med Kaasa, og med forskar Tonje Lundeby, sto han i spissen for arbeidet med Lancet-kommisjonen.
– ?Palliativ behandling? f?r mange til ? tenkje p? d?den, og d? kan det kjennast trugande ? f? eit tilbod om dette. Men dersom legen veit at pasienten ikkje kjem til ? overleve sjukdommen, kva er d? s? trugande ved ? snakke om det? sp?r Loge.
Det kan f? heilt konkrete implikasjonar for pasienten, til d?mes om dei skal reise til Syden no eller vente til hausten.
– Dei to tinga, behandling av sjukdommen og behandling av pasienten, m? skje samstundes heile vegen. Men ofte vil det vere slik at det f?rst er mest fokus p? sjukdommen, og etter kvart meir fokus p? pasienten.
Blir overbehandla mot slutten
? kombinere dei to behandlingsformene p? systematisk vis heilt fr? diagnosetidspunktet, er bra for pasienten, som kan bli spart for smerter og ubehag, angst og uvisse. Men Kaasa og Loge meiner at det ogs? kan vere bra for samfunnet.
Det viser seg nemleg at vi brukar enormt mykje pengar p? dyre kreftbehandlingar i pasientens siste levem?nader, utan at vi veit om behandlinga eigentleg hjelper. Tvert imot kan utslitande behandling med ubehagelege biverknader like gjerne forverre pasientens livskvalitet mot slutten av livet.
D? kjem avveginga mellom ? leve lenge eller ? leve godt. Interessant nok viser det seg at n?r legar sj?lve f?r kreft, s? tek dei imot mindre behandling mot slutten av livet enn dei har brukt ? foresl? for pasientane sine.
Studiar tyder ogs? p? at pasientar som f?r palliativ behandling saman med kreftbehandlinga heile vegen, kan bu heime lenger enn pasientar som ikkje f?r det. Det er viktig for mange.
– P? eitt eller anna tidspunkt er det fornuftig ? forlate m?lsettinga om at pasienten skal f? behandling med det prim?re m?let ? forlenge livet, behandling som er retta mot sj?lve kreftsvulsten, og heller fokusere p? ? leve godt, seier Kaasa.
Sp?r ikkje pasienten om smerter
Men dagens kreftbehandlingsregime er ikkje organisert p? ein m?te som gjer det lett ? gjere desse avvegingane, meiner dei to. Det krev at mange ulike fagfolk 澳门葡京手机版app下载er tett med kvarandre, med pasienten og med pasientens n?raste gjennom heile sjukdomstida.
I arbeidet med kommisjonen har dei ikkje funne noko nasjonalt helsesystem som fullt ut har greidd ? innf?re eit slikt pasientsentrert kreftbehandlingsl?p, og det finst lite forsking p? korleis det best kan gjerast.
Berre noko s? enkelt som ? sp?rje pasientane korleis dei har det, blir ofte ikkje gjort systematisk. Resultatet er at sv?rt mange pasientar har smerter og andre symptom som dei kunne ha f?tt hjelp med, om berre nokon hadde spurt.
– Dei to tiln?rmingane til behandling eksisterer framleis parallelt, ikkje i 澳门葡京手机版app下载. Det er ein stor jobb som st?r att for ? f? dette til, i spesialisthelseteneste s? vel som i kommunehelsetenesta. Og forslaga v?re utfordrar eksisterande strukturar, noko som alltid er vanskeleg, seier Kaasa.
Han ?nskjer seg difor at ogs? politiske akt?rar ville kome p? banen og gje signal om kva dei ?nskjer for kreftomsorga.
Samstundes er dei to forskarane sterkt involverte i ? arbeide for betre samordning p? dette omr?det i medisinske fora, mellom anna forskingssenteret European Palliative Care Research Centre i Oslo, som Kaasa leier.
Lite pasientsentrert forsking
– Det vi derimot ikkje har greidd ? p?verke i s?rleg grad, er den forskingspolitiske debatten om prioriteringar i kreftforsking, seier Loge.
I dag g?r s? ? seie alle pengane til forsking p? ? forst? og behandle kreftsvulsten. Ofte dreier det seg om forsking som i beste fall vil kome pasientar til gode om mange ?r, i verste fall aldri.
– Medan forsking p? korleis helsevesenet kan fungere betre for pasientane, det er ekstremt tungrodd ? f? til. Her har vi ei moglegheit til ? omprioritere og leggje ein annan kurs med tanke p? kva som er best for folkehelsa. D? m? vi vere villige til ? sj? at dette er ein debatt om forskingspolitiske val. Men slik debatt finst nesten ikkje, seier han.
Det er ein viss sjanse for at den debatten kan kome. Akkurat no er EU i ferd med ? bestemme kva som skal vere dei st?rste europeiske forskingssatsingane dei neste ?ra.
At kreft blir ein av dei, er allereie klart, men korleis pengane skal fordelast og kva type kreftforsking vi skal f?, er langt fr? avgjort. Kanskje blir dette eit h?ve til ? flytte pasienten sin livskvalitet h?gare opp p? prioriteringslista?
