– Faren min var ogs? ein av dei som byrja ? byggja mange flotte ting i tre, men han klarte heller aldri ? fullf?ra dei, akkurat som ”Bygmester Solness”. Eg fann ei form for heroisme eller heltedyrking i dette stykket, fortel Behzad Ghaderi.
Apollon treffer han p? kontoret hans i byen Kerman i det s?raustlege Iran, 17 mil fr? byen Bam som blei lagt i grus under jordskjelvet 2. juledag. Kerman ligg i ein oase i eit av verdas t?rraste omr?de.
– Akkurat no er me litt uroa over at det ikkje har regna ein drope her p? over eitt ?r, seier Ghaderi, medan han og sj?f?ren til Universitetet i Kerman kj?rer oss rundt for ? visa oss byen og universitetsomr?det. Ein iransk mangemillion?r gav p? 1970-talet mange pengar til universitetet.
– Det einaste vilk?ret han sette, var at han m?tte f? bestemma arkitekturen p? alle dei nye bygningane. Difor er bygningane blitt rektangul?re og sjellause, synest Ghaderi.
– Der er forresten Matematisk institutt som ligg heilt i verdstoppen i matematikkforskinga, ropar han og peikar p? ein gr?gul bygning i fire h?gder i utkanten av campus.
– Og Universitetet i Kerman er blant dei ti beste i Iran, legg han til.
Etter ein halv times rundtur er me komne fram til kontoret hans p? Det historisk-filosofiske fakultetet. Han seier seg lei for at det framleis er ganske nakent p? veggane. Skulda for det gir han alt stresset etter at han kom tilbake fr? eit eitt ?r langt eigenfinansiert forskingsopphald ved Ibsen-senteret ved Universitetet i Oslo i september 2003.
Kveldsforsking
– D? m?tte eg berre setja i gang med forelesingane mine i engelskspr?kleg litteratur med ein gong. Som f?rsteamanuensis i litteratur underviser eg b?de i drama, litteraturteori og i omsetjing av skj?nnlitteratur. Dette tar s? mykje tid at eg aldri kjem heim f?r klokka halv ni om kvelden. F?rst d? f?r eg tid til ? driva med forsking, men d? har eg vanskeleg for ? konsentrera meg for koordineringa mellom kropp og tanke er ikkje alltid p? plass, seier han.
Han har ogs? kritisert sider ved det iranske samfunnet han ikkje likar.
– Eg har offentleg gitt uttrykk for at eg er kritisk til den nasjonale utdanningspolitikken. Noko anna jobbtilbod enn universitetsl?rar har eg aldri f?tt, men eg trur ikkje det er fordi styresmaktene er blitt leie av meg. Men eg har alltid pr?vd ? vera ein sann intellektuell, det vil seia at eg alltid pr?ver ? sj? ei sak fr? to sider, fortel han.
Det han er mest uroa over, er forholdet til enkelte av kollegaene sine.
– Invasjonen av store studentmassar og haugen av ukvalifiserte l?rarar som f?r ein eller annan grad fr? ein eller annan stad i verda og lèt som om dei er l?rarar, gjer meg sint. Udugelege l?rarar har svekka sjansen v?r til ? koma i dialog med v?re verkelege forskarkollegaer, fortel Ghaderi.
KJENNER NORDEN: – B?de Ibsen, Hamsun og Strindberg har hatt ein viktig p?verknad p? dykkar tankem?te. Difor er de annleis, seier den iranske ibsenforskeren Behzad Ghaderi om den skandinaviske verem?ten. Foto: Ola S?ther (?)
Peer Gynt p? persisk
Det er alts? den engelskspr?klege litteraturen han lever av, men det er ikkje den han lever for.
– Teaterstykka til William Shakespeare har aldri appellert til meg. Me har ikkje det same inntrykket av Stormen (”The Tempest”) som de i Europa har. I Iran tolkar me det som ein kolonialistisk tekst p? same m?te som mange andre av stykka hans. Hos Henrik Ibsen finn du dette berre i ”Peer Gynt”, aldri i dei andre dramastykka han har skrive, meiner Ghaderi. Den veka me treff han, skulle han til Teheran for ? levera si eiga omsetjing av ”Peer Gynt” til persisk til forlaget.
– Alle nordmenn sp?r meg kvifor eg har tatt p? meg ? omsetja eit stykke som er s? norsk og nasjonalromantisk som ”Peer Gynt”. Sanninga er at ”Peer Gynt” ogs? er internasjonal. Alle land, ogs? Iran, har forteljingar om personen som ikkje fann seg til rette i sin eigen landsby og la ut p? ei mental eller fysisk reise langt fr? heimbygda si. Mange synest sikkert det er rart at eg omset ”Peer Gynt” til persisk utan ? kunna originalspr?ket. Svaret mitt er at eg p? den m?ten kanskje sit igjen med meir av det som er allmenngyldig med stykket, og mindre av det som er spesielt nasjonalt, fortel han.
Det var under opphaldet p? Ibsen-senteret han gjorde mesteparten av dette arbeidet.
– Eg 澳门葡京手机版app下载de med Asbj?rn Aarseth medan eg pr?vde ? lesa originalmanuset ved sidan av omsetjingar til engelsk av ”Peer Gynt”. Dei gongene eg var i tvil om kva eit ord i originalmanuset kunne tyda, spurte eg Asbj?rn om det kunne tyda noko s?nt som ”det eller det”. Dei gongene han nikka samtykkjande, la eg inn den tilsvarande tydinga p? persisk. Neste gong eg omset eit Ibsen-stykke, skal eg l?ra norsk f?rst, og s? omsetja stykket direkte fr? grunnteksten, lovar han.
Ibsenske nordmenn
”Peer Gynt” sluttar aldri ? fascinera han.
– Dette stykket er unikt for samtidig som det er internasjonalt har det ogs? ein god del av det norske og det norske spr?ket i seg. I det heile tatt er de nordmenn uttrykk for noko sv?rt ibsensk: De pr?ver nemleg heile tida ? sj? ei sak fr? fleire sider og unng?r ? generalisera, meiner Ghaderi.
Han gjer denne analysen av den skandinaviske verem?ten:
– De er forskjellige fr? andre europeiske kulturar, men de klarer ikkje ? sj? det sj?lv. B?de Ibsen, Hamsun og Strindberg har hatt ein viktig p?verknad p? dykkar tankem?te. Difor er de annleis, seier han. Etter at han hadde lese b?de ”Bygmester Solness” og ”Brand”, har han tolka dei to stykka p? ein annan m?te enn den f?rste gongen han las desse stykka. – I byrjinga tolka eg dei to stykka som eit fors?k p? ? skapa eit slags heroisk Utopia. Med ?ra har eg kome fram til at stykka eigentleg handlar om at heroismen er d?d, tykkjer han. Ghaderi er ogs? overtydd om at tre av Ibsens stykke h?yrer saman i ein trilogi. – Ja, det gjeld for ”En folkefiende”, ”Vildanden” og ”Rosmersholm”, medan eg ser ”Kejser og Galieer” som Ibsens versjon av Odyseen. I det heile tatt er eg overtydd om at eit felles tema for alle stykka til Ibsen, er korleis idealismen fell i grus. Det er grunnen til at det gir meg s? mykje ? arbeida med desse teaterstykka, og det er ogs? difor Ibsen framleis er aktuell i den kulturen me lever i i dag, seier Ghaderi entusiastisk.
Aktuelle Ibsen – Men p? kva m?te er Ibsen aktuell i Iran i dag?
– ” Et dukkehjem” har tidlegare hatt ein god del ? seia for at kvinnesp?rsm?l er blitt tekne opp i Iran. Dessutan har ogs? ”En folkefiende” blitt sett opp p? iranske teater. Det skjedde f?rste gong for 40 ?r sidan. Og den gongen blei stykket tolka som eit sosialkritisk drama. I 1993 laga regiss?ren Dariush Mehrjui ein film med tittelen ”Sara”, som var inspirert av ”Et dukkehjem.” I den filmen blei stykket tolka som ei skildring av kvinna si stilling. Ein kan gjerne tolka stykket som kvinnefrigjering, men ikkje gl?ym at Ibsen sj?lv fortalde at han berre hadde tenkt p? Nora som eit vanleg menneske, understrekar Ghaderi. Men ogs? stykke som ”Gengangere”, ”Hedda Gabler”, ”John Gabriel Borkman” og ”N?r vi d?de v?gner” er tidlegare sette opp p? teaterscener i Iran.
– Det som gjer Henrik Ibsen s? stor, er m?ten han set saman stykka sine p?. Han maktar den kunsten det er ? utfordra den tradisjonelle m?ten ? fortelja eit teaterstykke p? i si eiga samtid. For meg handlar til d?mes ”Rosmersholm” om ? tenkja gjennom p? nytt kva som eigentleg er europeisk identitet. P? denne m?ten innleia Ibsen postmodernismen, meiner den iranske Ibsen-forskaren.
Teater utan kunst
– Er det mange stykke av Ibsen eller Strindberg som blir sette opp i Iran i dag?
– Viss det hadde vore kunstnarlege teater i Iran i dag, ville stykka til desse dramatikarane heilt sikkert blitt sette opp. Men viss du g?r i eit iransk teater i dag, s? set dei berre opp stykke som kan vera av teknisk verdi, men som ikkje inneheld noko som kan kallast kunst. Likevel m? de ikkje samanlikna Iran kulturelt med Irak eller Afghanistan, ber han om.
– Du er den einaste Ibsen-forskaren ved Universitetet i Kerman. F?ler du deg ikkje isolert?
– B?de ja og nei. P? jobben har eg ikkje s? mange som eg kan diskutera Ibsen med, men heime har eg Internett. S? p? den m?ten kan eg halda kontakten med ”The Ibsen Society” i New York og med forskarane p? Ibsen-senteret i Oslo. F?r det eitt ?r lange opphaldet i Oslo, f?lte eg meg nok mykje meir isolert enn eg gjer i dag. No f?r eg heile tida fagleg st?tte fr? dei. Dessutan eksisterer det eit Ibsen-selskap i Teheran ogs?, sj?lv om det ikkje kan skilta med det same aktivitetsniv?et som Ibsen-selskapet i New York. Dei vil nok ha bruk for hjelp fr? det norske Henrik Ibsen-selskapet om det skal kunna driva sitt eige Ibsen-bibliotek. H?pet mitt er at Ibsen skal f? den same posisjonen i det iranske teateret som han har i resten av verda, seier Ghaderi, som fekk bes?k av Asbj?rn Aarseth fr? Ibsen-senteret i januar 2004.
– Me hadde eit stort Ibsen-seminar i det st?rste forsamlingslokalet til Universitetet i Kerman. Og eg er overtydd om at det er gjennom kulturelle og mellommenneskelege kontaktar at det vil vera mogleg ? f? ein dialog i staden for ein konfrontasjon mellom sivilisasjonar.