"Tokjernefamilien" - eit brukbart alternativ?

Sp?r smilande nygifte par p? kyrkje- og r?dhustrapper om kor lenge dei trur ekteskapet deira vil vare, og dei aller fleste vil svare at sj?lvsagt skal det halde livet ut. Likevel g?r n?r halvparten av alle ekteskap i oppl?ysing. Parforhold mellom menn og kvinner varer generelt kortare enn f?r. Det er blitt vanleg ? skifte partnar ein eller fleire gonger i livet. Dette gjeld b?de for gifte og sambuande par, med og utan barn. Odd Arne Tjersland er psykolog og har arbeidd med familieterapi og parforhold i meir enn femten ?r. Han sp?r at utviklinga med oppl?yste parforhold vil halde fram. Tjersland har fleire forklaringar p? kvifor sv?rt mange moderne par ikkje held saman til d?den skil dei ?t.

Skilsmisseb?lgja

Utviklinga som sosiologen Turid Noack har kalla den moderne skilsmisseb?lgja i Noreg tok til p? 1960-talet og heldt fram med ? auke utover i 1970- og 80-?ra. I denne perioden vart talet p? skilsmisser firedobla. Nyare forsking viser at det i den vestlege verda i dag oftast er kvinna som tek initiativet til skilsmisse. Tjersland framhevar d? ogs? endring i kvinna si stilling i samfunnet som ei viktig forklaring p? at stadig fleire parforhold vert brotne.

- Kvinner p? 1950-talet levde i eit samfunn der det var ein viktig verdi ? bli "godt gift". I dag er utdanning og arbeid blitt like viktige verdiar for kvinner som for menn. At stadig fleire kvinner er ?konomisk sj?lvstendige, har ogs? verka inn p? sj?lvrespekten og sj?lvtilliten til kvinnene. Dei fleste kvinner i dag veit at dei kan greie seg sj?lve dersom parforholdet dei lever i vert oppl?yst, seier Tjersland.

Kvinner si aukande deltaking i arbeidslivet har ogs? f?rt til at kvinner og menn har f?tt fleire m?teplassar enn f?r. P? arbeidsplassen f?r menn og kvinner h?ve til ? stadfeste kvarandres kompetanse, kreativitet og eigenart. Vilk?ra for vennskap og forelsking er gode, kanskje langt betre enn i heimen, der det ofte er pliktene og rutinene som dominerer.

I Tjerslands doktoravhandling kom det klart fram at nye kj?rleiksforhold ofte er ein sentral faktor n?r parforhold vert oppl?yste. I dagens parforhold er kj?rleik blitt det viktigaste "limet", i motsetnad til tidlegare d? ekteskap f?rte med seg b?de ?konomisk tryggleik og sosial plassering. N?r kj?rleiken er blitt s? viktig i relasjonen mellom han og henne, er utruskap ogs? ein st?rre trugsel enn f?r. Korkje ?konomiske eller sosiale tilh?ve gjer at ein treng ? tolerere svik. Barn bind foreldre saman, men i dag vil dei aller fleste sambuarar og partnarar seie at barn ikkje er avgjerande for om ein blir verande i parrelasjonen.

Betre ?konomiske st?tteordningar gjer at det i dag er mogleg for den eine av foreldra ? ta over omsorga for barna. Med auken i talet p? skilsmisser f?lgjer ogs? ein aukande sosial aksept for oppl?yste parforhold og familiar.

- Forsking viser mellom anna at barn av skilte foreldre oftare skil seg enn barn som har foreldre som lever saman. Ei forklaring kan vere at barn av skilte foreldre i st?rre grad ser skilsmisse som ei reell l?ysing dersom det oppst?r problem i parforholdet, seier Tjersland.

Dei kritiske fasane

Jamvel om Tjersland ser nye familieformer som eit godt alternativ til den klassiske kjernefamilien, vil han ikkje bagatellisere dei smertefulle kjenslene som vanlegvis oppst?r n?r parforhold og familiar g?r i oppl?ysing.

- Par som lever saman, skaper ei historie saman. Samlivshistoria inneheld ei rekkje felles opplevingar som julefeiring, p?sketur og sommarferie med barna, slekt og vener. N?r eit parforhold vert oppl?yst, vert det eit brot p? den historia som familien har skapt saman. Ofte er det dette brotet som vert opplevd som mest smertefullt n?r paret ikkje lenger greier ? leve saman.

- Er det mogleg ? gardere seg mot samlivsbrot?

- Etter mange ?r som familieterapeut m? eg sl? fast at familiar er utruleg forskjellige og at det ikkje finst noka oppskrift p? eit ideelt samliv. Menneske kan leve saman b?de i sv?rt lause og i sv?rt faste organiseringar. L?ysingar som fungerer for ein familie, fungerer aldeles ikkje for ein annan.

- I seinare tid er det kome framlegg om at samliv m? inn som fag i skulen. Er det mogleg ? l?re korleis ein skal takle eit parforhold?

- Eg har lita tru p? at tiltak som samlivsundervisning og ekteskapskurs som byggjer p? ein moralsk id¨¦, har nokon f?rebyggjande verknad. Difor er eg sv?rt skeptisk til at samfunnet skal bruke pengar p? slike tiltak.

- S? du har ingen r?d for korleis ein kan f? eit parforhold til ? vare?

- Det er viktig at partane ikkje pr?var ? oppdra kvarandre, men i staden viser kvarandre gjensidig tillit. Mange parforhold endar i ei innt?rka myr fordi partane stadig pr?var ? endre kvarandre.

Tjersland skildrar to ytterkantar av eit parforhold: Den eine ytterkanten er to individ som lever p? kvar sin planet utan punkt som r?rer ved kvarandre, den andre er to individ som smeltar saman til ei celle. B?e ytterkantar kan vere ein trugsel mot parforholdet og familielivet. I eit parforhold m? ein ha mot til ? senke eigne grenser og vise kor naken og s?rbar ein er. Samstundes m? kvar av partane ha lov til ? setje grenser, til d?mes for kva ein vil snakke om.

- Det er elles viktig at paret skil mellom fantasiar og handlingar. Eg har m?tt ein del par der det er fantasiar og ikkje handlingar som er problemet. Ein m? akseptere at ein aldri vil kunne kontrollere fantasiane til kvarandre.

Innan den terapeutiske familieterapi-tradisjonen tenkjer ein seg elles at familien g?r gjennom ein livssyklus. Familiar opplever kritiske fasar i livet, p? same m?te som individet. Dei kritiske periodane i familien er knytte til sentrale hendingar, som n?r parforholdet blir danna, n?r paret f?r barn, n?r barnet byrjar ? snakke og r?re seg, n?r barnet byrjar p? skulen, n?r barnet blir ungdom og n?r barnet flyttar heimanfr?.

- Mange av desse periodane er utfordrande og risikofylte for familien og parforholdet. Dei krev at familiemedlemene endrar seg, men ofte er det sv?rt vanskeleg ? endre seg i takt med desse livsfasane, seier Tjersland.

Innvandrarfamiliar kan ha andre m?tar ? leve p? enn den klassiske norske kjernefamilien. Dei nye familiane er varierande sosiale konstellasjonar. (Foto ?vst: Karl Melander/Pressens Bild/SCAN-foto ? Foto under: NTB-foto ?)

?

Familieterapi

I Noreg er familievernet blitt veldig bygd ut dei siste ?ra, og i dag finst det om lag 60 s?kalla familievernkontor i landet. I arbeidsmetodane som vert nytta i familieterapien, legg ein opp til at fleire ulike profesjonar skal arbeide saman. Eit s?rtrekk ved verksemda er at paret eller familien vert definert som klient, i motsetnad til andre verksemder som i hovudsak berre definerer enkeltindivid som klientar. I Odelstingsproposisjonen om lov om familievernkontor heiter det at siktem?let med familieterapi er ? arbeide f?rebyggjande i h?ve til utvikling av psykiatriske og psykosomatiske lidingar, og i h?ve til familieproblem som f?rer til at barnevernet, rettsapparatet eller politiet m? gripe inn.

Tjersland meiner at oppbygginga av familievernet her i landet viser at det er politisk vilje til ? ta vare i familien, jamvel om kompetansen p? korleis ein skal m?te og meistre familiar i kriser er sv?rt varierande.

- Kva er etter di meining m?let med familieterapi?

- For familieterapeutane er det ikkje utan vidare eit m?l ? berge familien i den noverande forma. Oppg?va er saman med klientane ? utforske alternative m?tar familien kan leve p?. For nokre klientar finst l?ysingane innanfor den tradisjonelle familieramma, for andre utanfor. Terapeutane m? ikkje m?te klientane med l?ysingar som er l?ste fast p? f?rehand, men pr?ve ? finne fram til den kompetansen som ligg i familien sj?lv. Det er elles viktig at familievernet er ei teneste med l?g terskel. Ein treng ikkje tilvising fr? lege for ? opps?kje tenesta, og klientane blir ikkje definerte som psykiatriske pasientar, seier Tjersland.

- I kva grad har familieterapi vist seg ? vere vellukka?

- Det finst ingen overtydande dokumentasjon av kva effekt familieterapi har. ?rsaka er mellom anna at ein vanskeleg kan trekkje bastante slutningar om kva som er god effekt av slik behandling. Men brukarunders?kingar som er gjort ved familievernkontor, har synt at klientane i stor grad er n?gde med den hjelpa dei f?r der.

Resultat fr? Tjerslands eiga doktoravhandling Samlivsbrudd og foreldreskap. Meklingsprosessens psykologi? viste at heile 86 prosent av klientane var n?gde med tilbodet dei fekk p? familievernkontoret. Eit fleirtal av klientane meinte at dei hadde f?tt hjelp til ? betre kommunikasjonen seg imellom. Mange var n?gde med ? f? hjelp til ? gjere avtaler seg imellom og at familieterapeutane var n?ytrale og la vekta p? klientane sine eigne framlegg til l?ysingar.

"Tokjernefamilien"

I dag finn skilte foreldre mange alternative m?tar ? leve p?, homofile gifter seg, sambuande homofile f?r barn og innvandrarfamiliar kan ha andre m?tar ? leve p? enn den klassiske norske kjernefamilien. Dei nye familiane er varierande sosiale konstellasjonar og kommuniserer med kvarandre. Ein har mangla sosiale konvensjonar for korleis ein skal leve alternativt til kjernefamilien. Dei fyrste skissene til nye familiem?nster er no i ferd med ? vekse fram. Tjersland ser for seg ei framtid med stadig nye familietypar og meiner dette er positivt i eit samfunnsperspektiv.

Eit trekk ved dei nye familiem?nstra er at ekteskap, foreldreskap og bufellesskap ikkje er kopla saman i same grad som f?r. Den amerikanske samfunnsvitaren Constance R. Ahrons har skildra ei utvikling fr? kjernefamilien til det ho kallar "tokjernefamilien". Av nyare unders?kingar om barn og samv?r g?r det fram at i to tredelar av alle parforhold med barn som g?r i oppl?ysing, held alle partane i familien kontakt med kvarandre ogs? etter samlivsbrotet. Det vil seie at b?de mor og far deltek i livet til barna p? ulike m?tar. I ein tredel av dei oppl?yste parforholda vert faren meir eller mindre borte fr? resten av familien. Storfamilien, med besteforeldre, tanter og onklar, er likevel til stades i livet til mor og barn.

- Som familieterapeut har eg m?tt mange familiar i oppbrotssituasjon. Klinisk praksis viser at jamvel om den klassiske kjernefamilien g?r i oppl?ysing, s? er familien veldig til stades og avgjerande for korleis folk lever. S?leis er familien som institusjon p? ingen m?te d?d, men viser seg i nye former, avsluttar Tjersland.